Kırgızistan'da 'ak kalpak' günü
Kırgızistan’da 2011 yılından itibaren her yıl 5 Mart Kalpak Günü olarak kutlanıyor. Kırgızların adeta bir milli özeliğini temsil eden ak kalpak günü nedeni ile çeşitli etkinlikler de yapılıyor. Kırgız edebiyatının en önemi ismi olarak öne çıkan ve 20 yüzyılın en önemli yazarı
olarak tanınan Cengiz Aytmatov, ülkesindeki “ak kalpak” konusundaki dizlerinde bakınız neler diyor: “Gökyüzünde aydınlık görsen yıldız diye Ak kalpak giyeni görsen de Kırgız diye bil”
Tarihte her milletin özelliğini belirten ve simgeleyen milli giyim takımları, baş giysileri olmuştur. Bu gelenek Türkistan’daki diğer Türk boylarında olduğu gibi Kırgızlarda da vardır. Kırgız milli kıyafetleri insanların yaş ve cinsiyet özelliklerine göre ayrılmıştır. Mesela “Ak kalpak” Kırgızların günümüzde de kullanmaya devam ettiği ve popülerliğini kaybetmeyen geleneksel erkek şapkasıdır. Manas destanında Kırgızlar “Ala Dağların zirvelerine benzeyen tepeli ak kalpak giyen halk” olarak tanımlanmıştır. Bundan dolayı kalpağa Kırgızistan’ın kart viziti diyenler de var. Örneğin uluslararası spor yarışmalarında kalpak Kırgız sporcularının vazgeçilmezidir. Ak kalpak - beyaz keçeden, tepesi yükseltilerek yapılan ve günümüzde de kullanılan Kırgızların milli erkek baş giysisidir. Manas destanında Kırgızlar “Ala Dağların zirvelerine benzeyen tepeli ak kalpak giyen halk” olarak tanımlanmıştır. Onun yapısı, rengi ve desenleri farklı anlamları taşır. Kalpağın Kırgız geleneklerine, giyecek insanın yaşı ve statüsüne göre yapım ve kullanım usulleri vardır.
Kalpak Kırgızların geleneksel kültüründe eskiden beri korunan özel bir statüye sahiptir. Mesela kalpağın sahibi hiçbir zaman kimseye kendi şapkasını hediyeye veremez, şapka her zaman tertemiz olmalı, yere atılmaz, iki elle çıkarılmalı, şapka için özel askı yoksa sahibinin yanına koyulur.
Kadınlar ak kalpağı giymez, kalpak alelade yere bırakılmaz. Kişi yattığında kalpağını baş tarafına koyar, hiçbir zaman ayak tarafına koyulmaz. Bu gibi nesilden nesile söylenen kurallar vardır. Eskiden kalpağını kaybedersen hayatında kötülükler olur inancı güçlüydü. Kırgız erkekler düğünlerde, cenaze törenlerinde ve bayramlarda mutlaka kalpak takıyorlar. Ancak yalnızca düğün ve cenazelerde değil, günlük hayatta da Kırgızistan sokaklarında kalpakla gezenlere rastlamak mümkündür. Kırgızların hayatında önemli bir yer edinen kalpaklar, aynı zamanda değerli bir hediyelik eşya olarak armağan ediliyor. Kalpak le ilgili bazı bilgileri de sizlerle paylaşalım:
Kalpak sadece Kırgızlara has bir baş giyimi değildir. Kazak, Çuvaş, Özbek, Kara Kalpak gibi birçok Türk boyunda, şekilleri farklı olsa da kalpağı görmek mümkündür. Tarihte Kırgızlar’a Ak Kalpaklılar, günümüzde Özbekistan’ın içerisinde yer alan ve özerk bir bölgede yaşayan Karakalpakistan halkına da Kara Kalpaklılar denildiği bilinmektedir. Kalpak, Nogay, Kara Kalpak, Özbek, Çuvaş, Tatar ve Uygur Türklerinde aynı isimle anılmaktadır. Bu kelimenin etimolojisine göz attığımızda kalıp (a)k küçültme eki ile yapıldığını öğrenmekteyiz. Kalıp kelimesi diğer Türk lehçelerinin bazılarında, dar bir anlamda “kapak, örtü” olarak kullanılmıştır. Buradan yola çıkarak kalpak da “kapak, örtü” anlamına gelmektedir. Önceden “kapak, örtü” anlamına gelen kalpak, daha sonraları “başlık” anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
Bazı Türk lehçelerinde kalpak kelime olarak aynı kalmasına rağmen diğer Türk lehçelerinde kalpağın yerine, papak ya da börk kelimeleri kullanılmaya başlanmıştır. Halen İç Anadolu’da bazı kent ve köylerde “börk” kelimesinin genellikle yünden yapılan çeşitli bereler için kullanıldığını da görüyoruz. Kalpak kelimesi zaman içinde komşu dillere de geçmiştir. Bulgar, Sırp, Rum Macar, İngiliz, Fransız ve Alman dillerinde de aynı isimle kalpak olarak yer almıştır. Tacik, Fars ve Rus dillerinde de kalpak kelime ve anlam bakımından yapısını koruyarak yer alır.
